Rekabet Hukuku: Piyasaların Adil ve Etkili Çalışması İçin Gereklidir
Rekabet hukuku, adil ve etkili bir pazar ortamı oluşturmak için uygulanan bir dizi hukuki düzenlemeyi içerir. Amacı, piyasa güçlerinin kötüye kullanımını ve ticari faaliyetlerin rekabeti engelleme girişimlerini önlemek ve tüketicilerin, küçük işletmelerin ve toplumun genel çıkarlarını korumaktır.
Rekabet hukuku, şirket birleşmeleri, rekabeti sınırlayan anlaşmalar ve hakim piyasa konumunu kötüye kullanma gibi konularda düzenlemeler getirir. Bu düzenlemeler, pazar payının haksız şekilde ele geçirilmesini ve piyasada tekelleşmeyi önlemeyi amaçlar. Rekabet hukuku ayrıca tüketicilerin korunması, fiyatların makul düzeyde olması ve inovasyonun desteklenmesi gibi konuları da kapsar.
Rekabet hukuku, piyasa güçlerinin dengeyi bozmasını engelleyerek işletmelerin rekabet etmesini sağlar. Bu da daha kaliteli ürünler ve hizmetlerin daha makul fiyatlarla sunulmasını, tüketicilerin çeşitli seçenekler arasından seçim yapmasını ve küçük işletmelerin pazarda var olmasını sağlar.
Sonuç olarak, rekabet hukuku piyasaların adil ve etkili çalışmasını sağlayarak tüketicilerin, işletmelerin ve toplumun genel çıkarlarını korur. Bu nedenle, işletmelerin rekabet hukukuna uygun davranması ve gerektiğinde bir avukattan destek almaları önemlidir.
Rekabet: Mal ve hizmet piyasalarındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilebilmesini sağlayan yarışı,
Hâkim Durum: Belirli bir piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün, rakipleri ve müşterilerinden bağımsız hareket ederek fiyat, arz, üretim ve dağıtım miktarı gibi ekonomik parametreleri belirleyebilme gücünü,
Teşebbüs: Piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzelkişilerle, bağımsız karar verebilen ve ekonomik bakımdan bir bütün teşkil eden birimleri,
Teşebbüs Birliği: Teşebbüslerin belirli amaçlara ulaşmak için oluşturduğu tüzelkişiliği haiz ya da tüzelkişiliği olmayan her türlü birlikleri,
Devletin ticaret hayatına müdahalesi iki şekilde gerçekleşir
1-Monopolizasyonu önleme
2-Tüketicinin korunması
Rekabetin Korunması – Anti tröst Uygulama (Antitrust enforcement)
Hukukumuzda bu alanda en son düzenleme 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ile meydana getirilmiştir.
Kanunun amaç başlıklı 1. maddesinde, amacın ‘mal ve hizmet
piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamak’ olarak tanımlamaktadır
Yasaklanan Faaliyetler
Yasaklanan faaliyetler 4. maddede yer almaktadır:
a. Mal veya hizmetin alım yada satım fiyatının, fiyatı oluşturan maliyet kar gibi unsurlar ile her türlü alım yahut satım şartlarının tespit edilmesi,
b. Mal veya hizmet piyasalarının bölüşülmesi ile her türlü piyasa kaynaklarının veya unsurlarının paylaşılması yada kontrolü,
c. Mal veya hizmetin arz veya talep miktarının kontrolü veya bunların piyasa dışından belirlenmesi,
d. Rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması, kısıtlanması veya piyasada faaliyet gösteren teşebbüslerin boykot yada diğer davranışlarla, piyasa dışına çıkartılması, yahut piyasaya, yeni gireceklerin engellenmesi,
e. Münhasır bayilik hariç olmak üzere, eşit hak ve yükümlülük ve edimler için eşit durumlardaki kişilere farklı şartların uygulanması,
f. Anlaşmanın niteliği veya ticari teamüllere aykırı olarak, b:” mal veya hizmet ile birlikte diğer mal veya hizmetin satın alınmasının zorunlu kılınması veya aracı teşebbüs durumundaki alıcılar’”
talep ettiği bir malın veya hizmetin de alıcı tarafından teşhiri şartına bağlanması, yada arz edilen bir mal veya hizmetin tekrar arzma ilişkin şartların ileri sürülmesi
istisnalar
Malların üretim ve dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme veya iyileşmenin veya ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması, tüketicinin bundan yararlanması, ilgili piyasaların önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması, rekabetin 1, ve 2, bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorun… olanlardan fazla sınırlanmaması. Muafiyet kararları en çok beş yıl için verilir.
Hakim Durumun Kötüye Kullanılması
Bir veya fazla teşebbüsün ülkenin bütününde yada bir bölümünde, bir mal veya hizmet piyasasındaki hakim durumunu tek başına yahut başkalarıyla yapacağı anlaşmalar yada birlikte davranışlar ile kötüye kullanılması hukuka aykırı ve yasaktır.
Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır,
a. Ticari faaliyet alanına başka bir teşebbüsü n girmesine doğrudan veya dolaylı olarak engel olunması yada rakiplerin piyasadaki faaliyetlerini zorlaştırılmasını amaçlayan eylemler,
b. Eşit durumdaki alıcılara aynı ve eşit hak, yükümlülük ve edimler için farklı şartlar ileri sürerek, doğrudan veya dolaylı olarak ayrımcılık yapılması,
c. Bir mal veya hizmetle birlikte, diğer mal veya hizmetlerin satın alınmasını veya aracı teşebbüsler durumundaki alıcıların talep ettiği bir malın veya hizmetin de alıcı tarafından teşhiri şartına bağlanması yada satın alınan bir malın belirli bir fiyatın altında satılmaması gibi, tekrar satış halinde alım satım şartlarına ilişkin sınırlamalar getirilmesi,
d. Belirli bir piyasadaki hakimiyetin yaratmış olduğu, finansal teknolojik ve ticari avantajlardan yararlanarak başka bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabet koşullarını bozmayı amaçlayan eylemler,
e. Tüketicinin zararına olarak üretimin, pazarlamanın yada teknik gelişmesinin kısıtlanması. (m.6)
Birleşme veya Devralma
Bir yada birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmaya veya
hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında, her hangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azalması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya her hangi bir teşebbüsün yada kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını yada kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır.
Her tür birleşme, ve devralmaların hukuki geçerlik kazanabilmesi için kurula bildirilerek izin alınması gerektiğini kurul, çıkaracağı tebliğlerle ilan eder. (m.7)
Kurulun Yetkileri
Kurul başvuru üzerine, eylemin, birleşmenin anlaşmanın, kararın ve devralmanın bu kanuna aykırı olmadığına dair menfi tespit belgesi verebilir.
İhbar, şikayet veya bakanlığın talebi üzerine kanunun ihlal edildiğini tespit ederse, ihlale son verilmesini, ve rekabetin korunarak ihlal öncesinin korunmasını ister. (m.9)
Yasaklanan faaliyetlere dahil olan anlaşmaların bir ay içinde kurula bildirilmesi gerekir. Kurul ön inceleme ile, işleme izin verir veya nihai karar kadar askıda olduğunu ilgililere tebliğ eder. (m.10).
Birleşme ve devralmaların kurula bildirilmesi halinde, kurul para cezası uygular, para cezası ile birlikte eski hale getirilme için gerekli kararları alır. (m.11 )
Rekabet Kurulu Görev ve Yetkileri
Bir başkan, bir başkan vekili olmak üzere 11 üyeden teşekkül eder.
Kurul kanunda yasaklanan faaliyetler ve hukuki işlemler hakkında inceleme, araştırma ve soruşturma yapar. İhlallerin tespiti halinde para cezası uygular ve gerekli tedbirleri alır. (m.27/a) Kurul 27. maddenin sonraki fıkralarında gösterilen görevleri de yapar.
Kurulun inceleme ve Araştırmalarında Usul
Kurul soruşturma açılmasına veya açılmasına gerek olup olmadığı hususunda ön araştırma yapılmasına karar verir. (m.40) Ön araştırma raporu değerlendirilerek soruşturma açılmasına veya açılmamasına karar verir. (m.41)
Soruşturma açılmasına karar verilirse, soruşturmayı yürütecek ilgililer belirlenir. Soruşturma en geç 6 ayda tamamlanır. (m.43) Soruşturma için belirlenen yetkililerden oluşan heyet, delilleri toplar.(m.44)
Soruşturma sonucu, düzenlenen rapor ilgililere tebliğ edilir ve Kanunu ihlal ettiği belirlenenlere yazılı savunmalarını göndermeleri bildirilir. (m.45) Sözlü savunma yapılmak istendiğinin bildirilmesini takiben, sözlü savunma toplantısı yapılır.(m.46)
Sözlü savunma toplantısından sonra 15 gün içinde nihai karar alınır. (m.47, 48)
Kurulun her türlü kararına karşı Danıştaya başvurulabilir.
Tazminat Hakkı ve Zararın Tazmini
Her kim bu kanuna aykırı olan eylem sözleşme ve anlaşma ile
rekabeti engeller, bozar yada kısıtlarsa, yahut belirli mal veya hizmet piyasasındaki hakim durumunu kötüye kullanırsa, bundan zarar görenlerin her türlü zararını tazmine mecburdur. (m.57)
Zarar görenlerin ödedikleri bedelle, rekabet sınırlanmasaydı ödeyecekleri bedel arasındaki fark zarar olarak talep edilebilir. Rekabetin sınırlanmasından etkilenen rakip teşebbüsler bütün zararlarının tazminini rekabeti sınırlayan teşebbüsten talep edebilirler. Mahrum kalınan kar da talep edilebilir. Bu hususta geçmiş yıllara ait bilançolarda göz önünde tutulur. (m.58)
İspat yükü, fiyatların ilk bakışta. piyasada faaliyet gösteren müteşebbislerce arttırıldığına dair kanıtların sunulması halinde ispat yükü davalı rekabeti sınırlayanlara geçer. (m.59)